Περί Καβάφη ο λόγος

Ο επίσημος δικτυακός τόπος
http://www.kavafis.gr/

Ένας πολύ καλός ιστότοπος για τον αλεξανδρινό ποιητή
http://cavafis.compupress.gr/

Κριτική για την παράσταση του Βασιλιά Ληρ στο ΚΘΒΕ

Μάρτιος, Θεσσαλονίκη 2009.

*«Θλίβομαι στην ιδέα ότι αν αύριο κλείσουν τα θέατρα,
δε θα αλλάξει τίποτε…»*

Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος ανεβάζει αυτή τη σεζόν στο Βασιλικό    θέατρο το έργο «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ σε μετάφραση Διονύση Καψάλη. Η σκηνοθεσία είναι του Στάθη Λιβαθινού. Στον ομώνυμο ρόλο είναι ο Νικήτας Τσακίρογλου.

Η υπόθεση του έργου είναι γνωστή. Η κύρια πλοκή του, όπως και οι παράπλευρες πλοκές του, είναι οικογενειακά δράματα. Ο βασιλιάς Ληρ αδικεί την κόρη που τον αγαπά και μοιράζει το βασίλειό του στις δύο άλλες κόρες του που τον φθονούν. Οι τελευταίες που τον θεωρούν βάρος, τον διώχνουν από τα σπίτια τους πετώντας τον σαν άχρηστο πράγμα. Ο Ληρ, απογυμνωμένος από κάθε αξίωμα, μεγαλοπρέπεια ή κύρος, θα περάσει μια ολόκληρη νύχτα στη μέση του πουθενά, μέσα στην καταιγίδα. Στην ερημιά αυτή θα συνειδητοποιήσει το νόημα του κόσμου, θα επικοινωνήσει με τη φύση, το υπερφυσικό, το θείο, για να επιστρέψει στην πραγματικότητα και να αντικρύσει την απόλυτη καταστροφή. Οι τρεις κόρες του θα έχουν αλληλοσκοτωθεί και εκείνος, μισότρελος και έρημος, θα αφήσει την τελευταία του πνοή πάνω στο σωρό των πτωμάτων.

Είναι σχεδόν αυτονόητο ότι ό, τι και να πεις για αυτό το έργο θα είναι λίγο. Πρόκειται για έργο που έγραψε ο Σαίξπηρ στην ωριμότητά του και που εδώ και αιώνες θεωρείται ένα από τα αριστουργήματά του. Δεν είναι μόνο η άρτια, αξιοζήλευτη θεατρική του δομή που το κάνει να ξεχωρίζει, ούτε αυτή η συνθετότητα της πλοκής του, που ταυτόχρονα ηχεί στα αυτιά μας, ακόμα και σήμερα, έναν πολιτικό απόηχο. Πάνω από όλα, αυτό που το κάνει τόσο σημαντικό και επίκαιρο, είναι η ανθρώπινη ιστορία του πατέρα Ληρ, ο οποίος στην κυριολεξία ρημάζεται ψυχικά και ως εκ τούτου αλλάζει την κοσμοθεωρία του όταν τα ίδια του τα παιδιά στρέφονται εναντίον του. Στην παράσταση που είδαμε, ο σκηνοθέτης έδωσε έμφαση ακριβώς σε αυτή την πλευρά του έργου, την ανθρώπινη, την οικογενειακή. Επίσης, προέβαλλε ένα στοιχείο που υπάρχει στο έργο αλλά δεν είχε ποτέ πρωταγωνιστικό ρόλο, αυτό της σύγκρουσης. Τα παιδιά συγκρούονται με τον πατέρα, δεν το κάνουν τόσο όμως από αδιαφορία για αυτόν ή από πηγαία κακία, αλλά από καθαρό άχτι. Εναντιώνονται σύσσωμοι σε αυτό που τους κρατά δέσμιους στα περασμένα, τους δυσκολεύει την αναπνοή, στέκεται εμπόδιο στην προσωπική τους εξέλιξη. Και ο πατέρας είναι ακριβώς αυτό, το τετελεσμένο και ανυποχώρητο παρελθόν. Αυτό, θεωρούμε, ότι είναι και το καινούργιο της σκηνοθεσίας του Λιβαθινού. Αυτό, θεωρούμε ότι, υπό άλλες συνθήκες, θα απογείωνε και την παράστασή του.

Η σκηνογραφία και η ενδυματολογία ήταν αναπόσπαστα κομμάτια της σκηνοθεσίας. Κατά τη διάρκεια της παράστασης, το σκηνικό περιβάλλον μετατρεπόταν σημαντικά δύο φορές. Στην αρχή τα πάντα ήταν καλυμμένα από νάιλον. Το νάιλον αυτό κάποια συγκεκριμένη δραματική στιγμή κατέβαινε και στρωνόταν κάτω σαν χαλί. Έτσι αποκαλύπτονταν δύο φορητές ψηλές σκάλες με ένα είδος σκαλωσιάς από κάτω τους. Συμβόλιζαν τους πύργους της Γονερύλη και της Ρεγάνη. Ανάμεσα στις δύο σκάλες υπήρχε ένας σωρός από σκουπίδια που στηριζόταν πάνω σε μια επικλινής ράμπα. Στη δεύτερη μετατροπή του σκηνικού, η ράμπα ανασηκωνόταν κατακόρυφα και ο σωρός των σκουπιδιών ξεχυνόταν πάνω στη σκηνή. Με μικρές αποκλίσεις, αυτή ήταν η τελική μορφή του σκηνικού περιβάλλοντος. Τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν στις αποχρώσεις του γκρι και του μεταλλικού. Το σκηνικό περιβάλλον ήταν χώρος μεγάλης δυναμικής ενέργειας. Η αίσθηση αυτή ενισχυόταν τόσο από τα φώτα όσο και από τη ζωντανή μουσική, που συχνά θύμιζε στρατιωτικό εμβατήριο.

Ενδυματολογικά, οι ήρωες της παράστασης έμοιαζαν σαν ήρωες βγαλμένοι από θρίλερ. Τα έντονα στοιχεία emo, gothic, punk έκαναν την παρουσία τους επιβλητική και, το δίχως άλλο, τρομαχτική. Γινόταν σαφές ότι ο ταραγμένος ψυχικός τους κόσμος έφτασε να τους παραμορφώσει εξωτερικά και να αλλοιώσει ακόμα και αυτή την ανθρώπινη φύση τους. Ερμηνευτικά τώρα, το σημείο αναφοράς του ψυχισμού τους ήταν η οργή. Οι ήρωες ήταν αγριεμένοι, οργισμένοι-με ένα θυμό καταπιεσμένο, πικρόχολο, απωθημένο. Η κάθε τους κίνηση ή χειρονομία ήταν εμποτισμένη από αυτό το συναίσθημα. Ήταν τόσο το άχτι τους που κατέστρεφαν με ηδονή, χωρίς διάκριση, κάτι που εντέλει οδήγησε και στο δικό τους αφανισμό. 

Η γενική εντύπωση που σου αφήνει η παράσταση είναι ένα μούδιασμα που δε σε αφήνει να σκεφτείς ή να συγκινηθείς, τουλάχιστον όχι με την τυπική έννοια της λέξης.  Ο Λιβαθινός έστησε μια παράσταση με καρδιακό χτύπο, με την ελπίδα να προκύψει ένα δυνατό, θηριώδες happening, προφανώς με σκοπό να αφήσει το κοινό άφωνο. Και κατάφερε σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Πέρα από τα κινηματογραφικά περάσματα των σκηνών, τις ζωηρές εικόνες και το σαρδόνιο χιούμορ, το επόμενο πράγμα που σε αφήνει εμβρόντητο είναι το άχτι που διαδραματίζεται μπροστά σου. Ένα άχτι ατόφιο, ικανό να ταράξει και τον πιο αποστασιοποιημένο και παθητικό θεατή, σαν ένα δυνατό ηλεκτροσόκ.

Η παράσταση, όμως, εντέλει δεν απογειώθηκε και γι αυτό θεωρούμε ότι ευθύνεται η απόδοση των ηθοποιών ως σύνολο. Από ό,τι φάνηκε επρόκειτο για ένα αρκετά ανομοιόμορφο σχήμα και από άποψη τεχνοτροπίας και από άποψη εμπειρίας. Αυτό βέβαια δεν είναι κάτι που δε συμβαίνει, μόνο που εδώ μοιάζει να μην έδεσε καθόλου. Το θετικό της υπόθεσης είναι ότι όλοι φάνηκαν να ακολουθούν τις σκηνοθετικές υποδείξεις και να δίνουν το καλύτερο του εαυτού τους. Από την άλλη όμως, οι αδυναμίες, τα μεταξύ τους ερμηνευτικά κενά, οι αδεξιότητες και οι ατεχνίες πρόδιδαν ότι η πλειοψηφία του θιάσου αποτελούταν από εξαιρετικά άπειρους ηθοποιούς που ακόμα ψάχνουν να βρουν το προσωπικό τους ύφος και τον τρόπο να το περάσουν στους ρόλους τους και εν τέλει στην παράσταση. Σε αυτό το γκρουπ ηθοποιών θεωρούμε ότι ανήκουν οι:

Στέλιος Ανδρόνικου (Εντγκαρ), Μαριάννα Δημητρίου (Γονερίλη), Μελέτης Ηλίας (Κεντ), Διονύσης Μπουλάς (Δούκας του Όλμπανι), Ευθύμης Παππάς (Έντμοντ) και Πολυξένη Σπυροπούλου (Ρεγάνη). Από την άλλη, πιο ώριμες και συνεπείς βρήκαμε τις ερμηνείες των: Νίκου Καπέλιου (Όσβαλτ), Αστέρη Πελτέκη (Γελωτοποιός του Ληρ), Χρήστου Σουγάρη (Δούκας της Κορνουάλης) και Γιάννη Χαρίση (Κόμης του Γκλώστερ), χωρίς όμως να θεωρούμε ότι εξάντλησαν τις δυνατότητες των ρόλων τους. Η Ευτυχία Γιακουμή στο ρόλο της Κορντέλια φάνηκε εξαιρετικά άνευρη και λίγη. Μακράν του συνόλου, απέχει βέβαια η ερμηνεία του Νικήτα Τσακίρογλου στο ρόλο του Βασιλιά Ληρ. Είναι η ερμηνεία που ανασηκώνει και το μέσο όρο της παράστασης. Λιτός και ακριβής, δεν άφησε ούτε μία ατάκα να πέσει κάτω καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Χωρίς να μας ταλαιπωρεί με ερμηνευτικές κορώνες, διατήρησε το κύρος του σαιξπηρικού βασιλιά και συγκίνησε βαθιά.

Στο σύνολο μια παράσταση που σε κερδίζει επειδή είναι φτιαγμένη με πάθος και ενθουσιασμό.

*Μικρό απόσπασμα από τη συνέντευξη του Στάθη Λιβαθινού στο Βασίλη Παπαβασιλείου για το περιοδικό Αυλαία, τχ 52, Θεσσαλονίκη, 2009, σσ. 100-101.*

Ταυτότητα παράστασης.

Πρώτη Παρουσίαση:Βασιλικό Θέατρο - 28/02/2009

Συγγραφέας:Σαίξπηρ, Ουίλλιαμ

Σκηνοθέτης:Λιβαθινός, Στάθης

Μεταφραστής: Καψάλης, Διονύσης

Σκηνογράφος/Ενδυματολόγος:Μανωλοπούλου, Ελένη

Συνθέτης:Αμπαζής, Θεόδωρος

Φωτιστής: Αναστασίου, Αλέκος

Χορογράφος:Καρπόφ, Νικολάι

Δραματουργική επιμέλεια:Κοντογιάννη, Αμαλία

Βοηθός σκηνοθέτη: Παπαδημητρίου, Στέλλα Ε.

Βοηθός σκηνογράφου: Παρασκευόπουλος, Ανδρέας

Οργάνωση παραγωγής:Στεφανίδου, Ροδή

           
Ηθοποιοί:

Τσακίρογλου, Νικήτας (Βασιλιάς Ληρ)

Ανδρόνικου, Στέλιος (Έντγκαρ)

Γιακουμή, Ευτυχία (Κορντέλια)

Δημητρίου, Μαριάννα (Γονερίλη)

Διακοσάββας, Δημήτρης (Γελωτοποιός του Ληρ)

Ηλίας, Μελέτης (Κόμης του Κεντ)

Καπέλιος, Νίκος (Όσβαλτ)

Καρατζάς, Πασχάλης (Λοχαγός)

Κοντός, Δημήτρης (Δούκας της Βουργουνδίας/Κήρυκας)
Κουρής, Κίμων (Κουράν)

Κωνσταντινίδης, Γιώργος (Γιατρός)

Μελέτης, Ηλίας (Κόμης του Κεντ)

Μπουλάς, Διονύσης (Δούκας του Ώλμπανυ)

Παπαδημητρίου, Χρήστος (Βασιλιάς της Γαλλίας)

Παππάς, Ευθύμης (Έντμοντ)

Πελτέκης, Αστέρης (Γελωτοποιός του Ληρ)

Σουγάρης, Χρήστος (Δούκας της Κορνουάλης)

Σπυροπούλου, Πολυξένη (Ρεγάνη)

Τζιάτας, Ιούλιος (Αγγελιοφόρος)

Τουρνάκης, Νίκος (Υπηρέτης του Δούκα της Κορνουάλης)
Χαρίσης, Γιάννης (Κόμης του Γκλώστερ)

Μουσικοί:Κλάρος, Χρήστος (μπάσο)

Παπάζογλου, Παναγιώτης (ηλεκτρική κιθάρα)

Χυτήρης, Θεόδωρος (τύμπανα)

        
Στοιχεία Παραστάσεων:Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος
Βασιλικό Θέατρο (28/02/2009 - 24/05/2009)

Ελβίνα Πασχάλη - θεατρολόγος, απόφοιτος Τμήματος Θεάτρου, ΑΠΘ.

Βιογραφία Σεξπιρ

Κείμενα του Ροϊδη

http://www.sarantakos.com/kibwtos/s-roidis.html

Ο ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

http://www.makriyannis.com.gr/

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ